|
| Năng lượng hạt nhân được đánh giá là nguồn điện sạch, ổn định 24/7 và đủ mạnh để phục vụ cho các hoạt động phát triển khoa học công nghệ. Ảnh: Nhã Chi |
Điện hạt nhân quay trở lại
Sau gần 30 năm “im ắng” kể từ sự cố Chernobyl, tại Hội nghị lần thứ 28 các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP28) tháng 12/2023, điện hạt nhân lần đầu tiên được đề cập đến một cách rõ ràng như là một trong những cách tiếp cận chính để giảm lượng khí thải carbon.
Cụ thể, 22 quốc gia đã cam kết tăng gấp ba lần công suất năng lượng hạt nhân vào năm 2050. Để đạt được mục tiêu này, hơn một nửa trong số 22 quốc gia nêu trên đã cam kết thực hiện các hành động bao gồm: nhanh chóng triển khai dự án năng lượng hạt nhân mới, đảo ngược xu hướng hiện tại khi mở lại/tái khởi động các dự án điện hạt nhân đã bị đóng cửa trong nhiều năm qua. Tại hội nghị thượng đỉnh COP29 vào tháng 11 năm 2024 ở Azerbaijan, thêm 6 quốc gia khác đã cam kết.
Tất nhiên, đi cùng với việc đẩy mạnh tăng trưởng điện hạt nhân là nguồn lực đầu tư lớn. Trong giai đoạn 2017 - 2023, thế giới chi trung bình khoảng 50 tỷ USD/năm cho năng lượng hạt nhân. Con số này sẽ phải tăng lên 125 tỷ USD/năm từ năm 2030 trở đi. Tuy nhiên, con số này chỉ bằng 1/10 số tiền đầu tư để tăng gấp ba năng lượng tái tạo vào năm 2030, theo số liệu của Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF).
Theo số liệu cập nhật của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), tính đến tháng 8/2024, có 34 quốc gia và vùng lãnh thổ đang sử dụng, xây dựng nhà máy điện hạt nhân với tổng số 415 lò phản ứng điện hạt nhân đang vận hành, tổng công suất lắp đặt 373.735 MW. Trong đó, Mỹ đứng đầu với 94 lò phản ứng điện hạt nhân, tổng công suất lắp đặt 96,952 MW. Tiếp theo là Pháp, Trung Quốc, Nga, Hàn Quốc, Ấn Độ, Canada và Ukraine.
Trong thập kỷ qua, khoảng 70 lò phản ứng hạt nhân đã được xây dựng, trong đó Trung Quốc và Nga chiếm 60% (Trung Quốc đã xây dựng 39 lò phản ứng hạt nhân mới). Tháng 5/2024, lò phản ứng thứ 56 của Trung Quốc đã đi vào hoạt động tại Nhà máy Điện hạt nhân Phòng Thành Cảng (Quảng Tây). Trong khi đó, Nga đang tiến tới mục tiêu đến năm 2042, số nhà máy điện nguyên tử sẽ chiếm 15,3% tổng số nhà máy sản xuất điện; tỷ lệ sản xuất điện hạt nhân sẽ tăng từ 18,9% lên 23,5%, công suất điện hạt nhân đạt 28 gigawatt.
Điện hạt nhân đóng góp ít nhất 25% lượng điện sử dụng của 14 quốc gia vào năm 2023. Trong đó, điện hạt nhân chiếm tới 70% nguồn cung điện tại Pháp, tỷ lệ này tại Ukraine, Slovakia và Hungary là gần 50%.
Tại Hội nghị thượng đỉnh về điện hạt nhân đầu tiên tại Brussel, Bỉ vào cuối tháng 3/2024, Tổng giám đốc IAEA Rafael Mariano Grossi nhận định: “Sự cấm đoán đối với điện hạt nhân đã kết thúc, mở ra một chương mới về những cam kết đối với điện hạt nhân”. Bên lề hội nghị COP29, IAEA cùng Ngân hàng Tái thiết và Phát triển châu Âu (EBRD) đã ký biên bản ghi nhớ về việc mở rộng hợp tác trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân để giúp các quốc gia đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen chia sẻ, mặc dù còn nhiều quan điểm khác nhau về điện hạt nhân trong Liên minh châu Âu (EU), nhưng điện hạt nhân sẽ phải đóng một vai trò quan trọng do tính cấp bách trong các nỗ lực nhằm giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. Thực tế, nhiều quốc gia EU đang có kế hoạch mở rộng điện hạt nhân quy mô lớn, trong đó có Pháp.
Mới đây nhất, tháng 12/2024, Nhật Bản đã tái khởi động lò phản ứng hạt nhân ở tỉnh Shimane sau 13 năm. Cụ thể, ngày 7/12/2024, Công ty Điện lực Chugoku đã tái khởi động tổ máy số 2 của Nhà máy Điện hạt nhân Shimane. Đây là tổ máy điện hạt nhân thứ 14 được phép hoạt động trở lại sau khi đã đáp ứng các tiêu chuẩn quy định an toàn mới sau sự cố rò rỉ phóng xạ của Nhà máy Điện hạt nhân Fukushima Số 1 vào năm 2011. Việc tái khởi động các nhà máy điện hạt nhân nhằm bảo đảm nguồn cung điện ổn định với giá cả thích hợp và đẩy nhanh quá trình khử carbon. Theo kế hoạch năng lượng cơ bản quốc gia, Nhật Bản hướng tới tăng tỷ lệ điện hạt nhân trong cơ cấu điện quốc gia lên 20 - 22% vào năm tài khóa 2030.
Các gã khổng lồ công nghệ nhập cuộc
Mới đây, tờ Wall Street Journal đưa tin, chủ sở hữu của khoảng 1/3 các nhà máy điện hạt nhân tại Mỹ đang có các cuộc đàm phán với các công ty công nghệ, mục tiêu là đạt được thỏa thuận về việc cung cấp năng lượng cho các trung tâm dữ liệu và hoạt động sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI).
AI là lĩnh vực cả thế giới theo đuổi. Theo hãng tư vấn Bain & Co., thị trường các sản phẩm liên quan đến AI toàn cầu ngày càng phình to và sẽ đạt quy mô 1.000 tỷ USD vào năm 2027.
Việc phát triển các hệ thống AI tiên tiến đòi hỏi lượng năng lượng khổng lồ. Theo ước tính, quá trình huấn luyện GPT-4, hệ thống AI mới nhất của ChatGPT, tiêu tốn lượng điện tương đương với mức tiêu thụ trong một năm của hàng nghìn hộ gia đình Mỹ.
Theo Bộ Năng lượng Mỹ, mức tiêu thụ điện toàn cầu có thể tăng 75% vào năm 2050, phần lớn được thúc đẩy bởi những tham vọng công nghệ AI. Các trung tâm dữ liệu AI có thể sẽ "ngốn" nhiều điện hơn cả một thành phố.
Bain & Co cảnh báo nhu cầu điện ở Mỹ có thể vượt quá nguồn cung trong vài năm tới, buộc các công ty điện lực phải tăng sản lượng thêm 26% vào năm 2028.
Trước áp lực này, các gã khổng lồ công nghệ buộc phải nhập cuộc để tự bảo đảm nguồn cung điện phục vụ chính mình và giải pháp là chuyển hướng sang năng lượng hạt nhân - nguồn điện sạch, ổn định 24/7 và đủ mạnh để vận hành các trung tâm dữ liệu AI.
Tháng 10/2024, Amazon mua cổ phần X-Energy, một công ty chuyên về phát triển các lò phản ứng hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR) - một công nghệ năng lượng mới nổi, hứa hẹn mang lại hiệu quả cao hơn các lò phản ứng hạt nhân cỡ lớn. Cũng trong tháng 10, Google công bố một thỏa thuận năng lượng sạch với Kairos Power - một công ty phát triển SMR.
Đáng chú ý nhất là thỏa thuận mua điện 20 năm giữa Microsoft và Constellation Energy. Thỏa thuận này sẽ hồi sinh một trong hai nhà máy điện hạt nhân đã dừng hoạt động từ lâu ở Three Mile Island - khu vực của một trong những sự cố hạt nhân nổi tiếng nhất trong lịch sử Mỹ.
Dòng vốn đầu tư cũng tích cực chảy vào các startup điện hạt nhân. Năm 2024, các quỹ đầu tư mạo hiểm đã rót 2,62 tỷ USD cho các startup này. Trong đó, phải kể tới vòng gọi vốn 500 triệu USD của Công ty Sweetch Energy (Pháp) và đợt huy động vốn 151 triệu USD của Công ty Newcleo (Anh).
Với sự bùng nổ của kỷ nguyên AI, không chỉ chính phủ các nước mà các tập đoàn công nghệ khổng lồ cũng tham gia phát triển năng lượng hạt nhân nhằm bảo đảm nguồn điện phục vụ cho khoa học công nghệ.
