|
| Ảnh minh họa. |
Phía sau nguyên nhân dẫn đến chỉ định thầu
Trên nghị trường, khi trả lời chất vấn của đại biểu Quốc hội về vấn đề chỉ định thầu các dự án BOT, BT, Bộ trưởng Bộ Giao thông vận tải (GTVT) Nguyễn Văn Thể đã giải thích rằng, quá trình thực hiện tuân thủ quy định của Luật Đấu thầu, đã công khai rộng rãi nhưng chỉ có 1 nhà đầu tư quan tâm nên chỉ định thầu theo đúng quy định.
Tại Hội nghị phổ biến Nghị định 63/2018/NĐ-CP (NĐ 63/2018) do Bộ Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) tổ chức ngày 5/6, đại diện một số sở KH&ĐT cũng đưa ra lý do này như một sự bất đắc dĩ, cực chẳng đã dẫn đến chỉ định thầu.
Tuy nhiên, từ thực tiễn những dự án BOT, BT đưa ra sơ tuyển thời gian qua, sẽ hiểu được vì sao chỉ có 1 nhà đầu tư trúng sơ tuyển, tại sao đấu thầu rộng rãi nhưng không có sự cạnh tranh.
Theo thống kê sơ bộ của phóng viên Báo Đấu thầu, từ năm 2015 đến nay, tất cả các dự án BOT, BT đã công bố kết quả sơ tuyển đều chỉ có 1 nhà đầu tư trúng sơ tuyển, đa phần là dự án do nhà đầu tư lập đề xuất dự án. Có lẽ ít nhà đầu tư muốn tham gia vào cuộc chơi do nhà đầu tư khác bày ra, nhất là những dự án có vốn đầu tư lớn, thời gian hoàn vốn dài. Ông Nguyễn Đăng Trương, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu thuộc Bộ KH&ĐT chỉ ra một thực tế, cơ quan nhà nước có thẩm quyền không tích cực chủ động lập dự án, đưa ra đề bài tốt để bảo đảm khách quan, từ đó tăng sức cạnh tranh khi đấu thầu.
Đối với dự án BT - hình thức hợp đồng được thực hiện nhiều nhất trong 3 năm qua, nguyên nhân dẫn đến sơ tuyển chỉ có 1 nhà đầu tư càng dễ hiểu hơn. Rất nhiều dự án BT khi đưa ra sơ tuyển, thậm chí có kết quả lựa chọn nhà đầu tư, vẫn chưa rõ quỹ đất đối ứng. Thậm chí, có dự án quỹ đất đối ứng đã ngầm được giao cho nhà đầu tư từ trước và sau đó sinh ra dự án BT để nhà đầu tư có được quỹ đất nhắm trước. Những đề bài chưa rõ quỹ đất thanh toán như vậy liệu có đủ sức hấp dẫn và tạo sự an tâm cho nhà đầu tư khác tham gia? Và dù có quan tâm, nhà đầu tư cũng không có thông tin để lập hồ sơ dự sơ tuyển.
Chặn chỉ định thầu từ gốc
Một quy trình công khai chưa đủ để chặn chỉ định thầu, vấn đề là dự án đưa ra đấu thầu như thế nào để nhà đầu tư khác có thể quan tâm.
Theo Thứ trưởng Bộ KH&ĐT Vũ Đại Thắng, NĐ 63/2018 có nhiều quy định hạn chế chỉ định thầu. Trong đó, đối với dự án BT, NĐ 63/2018 yêu cầu xác định rõ quỹ đất, trụ sở làm việc, tài sản kết cấu hạ tầng dự kiến thanh toán cho nhà đầu tư được xác định và phê duyệt trong báo cáo nghiên cứu khả thi, làm cơ sở để tổ chức lựa chọn nhà đầu tư. Quy hoạch xây dựng tỷ lệ 1/2000 hoặc 1/500 (nếu có) của quỹ đất dự kiến thanh toán cho nhà đầu tư phải được lập và phê duyệt theo quy định của pháp luật trước khi báo cáo nghiên cứu khả thi được phê duyệt. Quy định này sẽ giúp công trình BT khi đưa ra đấu thầu được tính toán gần với thị trường, tránh đội giá. Quỹ đất đối ứng cũng đã có quy hoạch, rõ mục đích sử dụng, vì thế giá đất cũng gần thị trường, tránh việc định giá quỹ đất đối ứng thấp. Đặc biệt, việc đã xác định được quỹ đất ngay khi đấu thầu sẽ giúp giảm rủi ro cho nhà đầu tư.
Quy định quan trọng khác sẽ hạn chế chỉ định thầu và việc nhà đầu tư lập đề xuất dự án, theo ông Nguyễn Đăng Trương, là đối với dự án do nhà đầu tư đề xuất, phần Nhà nước tham gia trong dự án PPP gồm vốn góp của Nhà nước và vốn thanh toán cho nhà đầu tư sẽ chỉ được bố trí khi dự án không áp dụng chỉ định thầu đối với nhà đầu tư theo quy định của pháp luật về đấu thầu. Như vậy, dự án do nhà đầu tư đề xuất muốn được bố trí phần vốn này thì phải đấu thầu cạnh tranh.
Ngoài ra, nhiều quy định khác về công khai thông tin từ bước chuẩn bị đầu tư đến hợp đồng dự án, giám sát quá trình thực hiện hợp đồng cũng sẽ giúp dự án BOT, BT minh bạch hơn, dễ giám sát hơn.
NĐ 63/2018 được kỳ vọng nếu thực hiện nghiêm túc sẽ giảm bớt tình trạng chỉ định thầu một cách “đúng quy trình” như thời gian qua, tạo niềm tin cho cộng đồng các nhà đầu tư về một môi trường đầu tư công khai, minh bạch, các dự án khi đưa ra đấu thầu được chuẩn bị kỹ lưỡng, bài bản.
Tuy nhiên, một chính sách tốt không thể biến một dự án tồi thành dự án tốt, quá trình thực hiện đôi khi có thể bóp méo. Vai trò của cơ quan nhà nước có thẩm quyền rất quan trọng để các chính sách được thực hiện một cách nghiêm túc. Đối với chính nhà đầu tư, việc tuân thủ và thực hiện theo đúng quy định hiện hành sẽ là cách thức để đầu tư hiệu quả và an toàn.
