Lan tỏa cơ chế đặc thù, tạo động lực tăng trưởng mới

Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang xây dựng 6 nghị quyết về cơ chế đặc thù cho 6 vùng kinh tế. Ảnh: Lê Tiên

Luật hóa nhiều chính sách thí điểm

Luật Đầu tư công (sửa đổi) đang được trình Quốc hội cho ý kiến thông qua tại Kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XV. Trong nhiều nội dung sửa đổi của Luật, quy định tách riêng việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, giải phóng mặt bằng (gọi chung là tách giải phóng mặt bằng) thành dự án độc lập nhận được sự đồng tình của các đại biểu Quốc hội. Nhiều đại biểu cho rằng, nếu thực hiện tốt, đây sẽ là giải pháp quan trọng đẩy nhanh giải ngân đầu tư công, rõ trách nhiệm trong thực hiện dự án.

Chính sách tách giải phóng mặt bằng thành dự án độc lập đối với dự án nhóm B, nhóm C được Quốc hội cho phép áp dụng thí điểm tại Nghị quyết số 55/2022/QH15 cho tỉnh Khánh Hòa, Nghị quyết số 136/2024/QH15 cho TP. Đà Nẵng, Nghị quyết số 137/2024/QH15 đối với tỉnh Nghệ An và quy định tại Luật Thủ đô năm 2024. Chính sách này đã tác động tích cực, tạo sự linh hoạt cho cấp quyết định chủ trương đầu tư trong lựa chọn hình thức giải phóng mặt bằng theo một dự án riêng hoặc thực hiện cùng với dự án tổng thể, phù hợp với yêu cầu triển khai dự án.

Bên cạnh đó, Dự thảo Luật Đầu tư công (sửa đổi) bổ sung quy định về thẩm quyền bố trí vốn ngân sách địa phương để thực hiện các chính sách tín dụng ưu đãi thông qua Ngân hàng Chính sách xã hội chi nhánh tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Quy định này cũng thể chế hóa chính sách đặc thù đã được Quốc hội cho phép áp dụng tại Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP.HCM và Nghị quyết số 111/2024/QH15 quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025. Chính sách này là căn cứ pháp lý để các địa phương chủ động sử dụng nguồn lực của mình thực hiện các chính sách an sinh xã hội và hỗ trợ người dân, nhất là đối với các địa phương có nguồn thu lớn, các địa phương có tỷ lệ điều tiết về ngân sách trung ương. Đồng thời, tận dụng được năng lực, tổ chức bộ máy quản lý của Ngân hàng Chính sách xã hội trong triển khai thực hiện, không làm phát sinh thêm cơ cấu, tổ chức bộ máy mới.

Một chính sách thí điểm khác được thể chế hóa tại Dự thảo Luật Đầu tư công (sửa đổi) tạo điều kiện cho các địa phương hợp lực thực hiện dự án liên vùng, đó là quy định về trình tự, thủ tục quyết định chủ trương đầu tư dự án thực hiện trên địa bàn từ 2 đơn vị hành chính cấp tỉnh trở lên. Đây là quy định mới của Dự thảo Luật trên cơ sở mở rộng phạm vi, đối tượng áp dụng các chính sách đặc thù được Quốc hội cho phép áp dụng tại Nghị quyết số 43/2022/QH15 về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội và Nghị quyết số 106/2023/QH15 về thí điểm một số chính sách đặc thù đầu tư xây dựng công trình đường bộ. Các nghị quyết này quy định Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định giao một địa phương là cơ quan chủ quản thực hiện dự án trên địa bàn từ 2 địa phương trở lên; đã phát huy hiệu quả, giúp tăng tính chủ động, khai thác được nguồn lực, năng lực quản lý và thực hiện dự án của địa phương.

Cùng với đó, chính sách thí điểm cho phép dùng ngân sách địa phương này để hỗ trợ địa phương khác thực hiện hoạt động đầu tư công của dự án qua các địa phương quy định tại Nghị quyết số 106/2023/QH15, Nghị quyết số 98/2023/QH15 được đề xuất thể chế hóa khi sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật liên quan đến tài chính, ngân sách. Theo đó, đề xuất bổ sung Luật Ngân sách nhà nước cơ chế cho phép các địa phương sử dụng ngân sách địa phương để thực hiện đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng của ngân sách cấp trên trực tiếp trên địa bàn, hỗ trợ các địa phương khác và chi viện trợ. Bộ Tài chính đánh giá, việc quy định cho phép ngân sách địa phương được đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng của Trung ương trên địa bàn và hỗ trợ địa phương khác thực hiện hoặc tham gia đầu tư xây dựng các công trình kết cấu hạ tầng có tính chất vùng và liên vùng nhằm góp phần huy động nguồn lực từ ngân sách của các địa phương có năng lực về tài chính vào các dự án liên vùng.

Một số chính sách thí điểm liên quan đến dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) tại cơ chế đặc thù cho TP.HCM, Nghệ An, Đà Nẵng đã được thể chế hóa tại Luật Thủ đô và đề xuất đưa vào Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật PPP và Luật Đấu thầu để áp dụng chung cho cả nước. Đó là nâng tỷ lệ % vốn nhà nước tham gia trong dự án PPP; sửa đổi quy định về lĩnh vực, quy mô dự án PPP; thực hiện hợp đồng BT… Tại Kỳ họp thứ 8, đa số đại biểu Quốc hội thống nhất cao với những sửa đổi này, cho rằng việc nhân rộng sẽ mở ra cơ hội, không gian lớn hơn để thu hút vốn tư nhân đầu tư kết cấu hạ tầng, dịch vụ công.

Trước đó, chính sách thí điểm về thẩm quyền chuyển mục đích sử dụng rừng quy định tại các nghị quyết đặc thù đã được thể chế hóa tại Điều 248 Luật Đất đai năm 2024. Theo đó, HĐND cấp tỉnh quyết định chủ trương chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác, trừ trường hợp thực hiện dự án thuộc thẩm quyền của Quốc hội, Thủ tướng Chính phủ, HĐND cấp tỉnh chấp thuận, quyết định chủ trương đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật PPP, Luật Dầu khí.

Đại diện Sở Kế hoạch và Đầu tư (KH&ĐT) Nghệ An - một trong những địa phương có chính sách đặc thù chia sẻ, trong quá trình triển khai nghị quyết về cơ chế, chính sách đặc thù, nhiều cơ chế chính sách đã ghi nhận kết quả tích cực, tạo nền tảng để mở rộng áp dụng trên toàn quốc. Trong đó, chính sách về chuyển mục đích sử dụng rừng được thể chế hóa là một bước tiến quan trọng, giúp tăng cường hiệu quả quản lý đất đai và tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế địa phương. Hay chính sách về tách giải phóng mặt bằng thành dự án độc lập được đề xuất thể chế hóa tại Dự thảo Luật Đầu tư công (sửa đổi) đã được nghiên cứu kỹ lưỡng, kiểm nghiệm thực tiễn qua các cơ chế đặc thù, việc thể chế hóa tại Luật sẽ có tác động lớn đến tiến độ và chất lượng các dự án đầu tư công.

Xây cơ chế đặc thù cho từng vùng kinh tế

Đến nay, Quốc hội đã ban hành 10 Nghị quyết thí điểm đối với các địa phương: Hà Nội, Đà Nẵng, Hải Phòng, Nghệ An, Thừa Thiên Huế, Thanh Hóa, Cần Thơ, Khánh Hòa, TP. Buôn Ma Thuột (tỉnh Đắk Lắk), TP.HCM.

Tại Kỳ họp thứ 7 Quốc hội khóa XV, nhiều đại biểu đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm tổng kết việc thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù hiện nay. Đại biểu Nguyễn Hữu Thông (Bình Thuận) cho rằng, thực tế cho thấy nhiều địa phương còn rất nhiều khó khăn, mỗi địa phương có tính đặc thù riêng, nên để tránh tâm lý các địa phương so sánh trong việc xây dựng chính sách đặc thù, Quốc hội, Chính phủ cần cho chủ trương chỉ đạo tổng kết việc thực hiện các nghị quyết về chính sách đặc thù đang được triển khai và thực hiện ở các địa phương hiện nay để kịp thời đánh giá, rút kinh nghiệm, luật hóa và nhân rộng áp dụng chung cho cả nước hoặc cho các vùng, các tỉnh có tính chất tương đồng.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) nhận định, cho đến nay có 10 địa phương được áp dụng cơ chế, chính sách đặc thù là “tốt và cần thiết”, nhưng cũng cần tổng kết, rút kinh nghiệm để nhân rộng. Những nội dung đã chín, đã thành công và có hiệu quả thật sự thì cần kịp thời nhân rộng…

Thông tin tới các đại biểu, Bộ trưởng Bộ KH&ĐT Nguyễn Chí Dũng cho biết, để đảm bảo thống nhất trong hệ thống pháp luật và bình đẳng giữa các địa phương, Bộ KH&ĐT đang xây dựng 6 nghị quyết về cơ chế đặc thù cho 6 vùng kinh tế. Thủ tướng Chính phủ cũng đã giao Bộ KH&ĐT rà soát lại tất cả các cơ chế, chính sách của 10 địa phương có chính sách đặc thù, chính sách nào phù hợp, phát huy hiệu quả tốt thì cho phép áp dụng và nhân rộng cho các địa phương khác, có thể bằng một nghị quyết của Quốc hội trong khi chưa sửa được các luật liên quan, như thế sẽ không cần phải chờ đợi, làm mất cơ hội của các địa phương khác.

Thực hiện nhiệm vụ được giao, Bộ KH&ĐT đã khẩn trương chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương hoàn thành Dự thảo Báo cáo rà soát, đề xuất cơ chế, chính sách đặc thù các vùng kinh tế - xã hội. Ngày 23/7/2024, Dự thảo đã được gửi lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương.

Theo Bộ KH&ĐT, tổng hợp kiến nghị của các địa phương trên địa bàn 6 vùng cho thấy, các đề xuất về cơ chế, chính sách tập trung vào 6 nhóm: cơ chế, chính sách tăng cường liên kết vùng, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả công tác điều phối phát triển; cơ chế, chính sách tài chính, ngân sách, đầu tư nhằm tạo nguồn vốn hỗ trợ ngân sách các địa phương để tập trung đầu tư các dự án vùng, liên vùng trọng điểm; cơ chế, chính sách phân cấp, phân quyền trong quản lý đất đai, tài nguyên và đơn giản hóa thủ tục trên các lĩnh vực quy hoạch và điều chỉnh quy hoạch, đầu tư, tài chính, đất đai, môi trường, quyết định chủ trương dự án đầu tư...; cơ chế, chính sách về phát triển khu thương mại tự do, logistics, trung tâm kinh tế biển, khu công nghiệp, khu công nghệ cao; cơ chế chính sách thu hút nguồn nhân lực chất lượng cao, văn hóa, giáo dục và đào tạo, y tế, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo; cơ chế, chính sách thích ứng biến đổi khí hậu…

Sau khi tổng hợp, rà soát, lấy ý kiến, tại bản Dự thảo Báo cáo gửi lấy ý kiến các bộ, ngành, địa phương tháng 7/2024, Bộ KH&ĐT đề xuất một số cơ chế đặc thù cho các vùng thí điểm chung để giải quyết vấn đề giống nhau ở các vùng như tăng cường liên kết, tăng cường phân cấp, phân quyền, cho phép địa phương chia sẻ nguồn lực đầu tư cho vùng. Trong đó có chính sách về hội đồng điều phối vùng và cơ chế, chính sách điều phối liên kết phát triển vùng; chính sách hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo có các hạt nhân là các trung tâm khởi nghiệp sáng tạo vùng, áp dụng một số cơ chế, chính sách để thúc đẩy liên kết và hình thành các cụm, hành lang khởi nghiệp sáng tạo cấp vùng; phân cấp HĐND cấp tỉnh quyết định chủ trương đầu tư các dự án đầu tư xây dựng và kinh doanh kết cấu hạ tầng khu công nghiệp; phân cấp điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung xây dựng khu chức năng, điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung đô thị, điều chỉnh cục bộ quy hoạch chuyên ngành hạ tầng kỹ thuật.

Đồng thời, Dự thảo đề xuất một số chính sách riêng, đặc thù phù hợp với điều kiện, đặc điểm từng vùng như phát triển kinh tế biển, hạ tầng cửa khẩu, tín chỉ các bon, biến đổi khí hậu.