Bệ phóng chính sách cho khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo

Nhà đầu tư dự án PPP trong lĩnh vực khoa học công nghệ không phải chia sẻ phần tăng doanh thu trong 3 năm đầu sau thời điểm vận hành, kinh doanh. Ảnh: Tuấn Anh

Cùng với đó, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) cũng được sửa đổi với những quy định, chính sách đột phá, chung mục tiêu thể chế hóa kịp thời Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia.

Ưu tiên nguồn lực nghiên cứu khoa học, chấp nhận rủi ro

Luật KHCN và ĐMST chính thức có hiệu lực từ ngày 1/10/2025. Theo đó, Luật cải cách cơ chế quản lý tài chính trong việc thực hiện nhiệm vụ KHCN, ĐMST, giao quyền tự chủ trong sử dụng kinh phí nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ; cho phép thí điểm đối với những vấn đề mới thực tiễn đặt ra, thử nghiệm các công nghệ mới có sự giám sát của Nhà nước. Luật cũng giao quyền tự chủ cho tổ chức nghiên cứu; huy động nguồn lực xã hội đầu tư cho KHCN, ĐMST; đẩy nhanh việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu; phát triển công nghệ chiến lược… Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, xây dựng thể chế, thúc đẩy đầu tư, phát triển hạ tầng KHCN hiện đại. Các lĩnh vực có tiềm năng tạo đột phá, công nghệ chiến lược sẽ được ưu tiên nguồn lực.

Một trong những nội dung mới đáng chú ý của Luật là quy định về chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và ĐMST. Luật đã xác lập nguyên tắc chấp nhận rủi ro trong hoạt động này, gắn với các biện pháp quản trị rủi ro phù hợp và giao Chính phủ quy định tiêu chí xác định rủi ro được chấp nhận, quy trình đánh giá, đồng thời thiết lập khuôn khổ pháp lý cho cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, bảo đảm vừa khuyến khích sáng tạo, vừa bảo vệ lợi ích cộng đồng.

Luật lần đầu tiên quy định chính sách khuyến khích nghiên cứu mạo hiểm thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chính sách chia sẻ rủi ro, đầu tư mạo hiểm và các cơ chế tài chính đặc thù khác. Luật quy định về Quỹ Đầu tư mạo hiểm, trong đó có nội dung về chấp nhận rủi ro có kiểm soát của Quỹ Đầu tư mạo hiểm quốc gia; miễn trừ trách nhiệm dân sự, hành chính, hình sự liên quan đến tổn thất đầu tư đối với tổ chức, cá nhân quản lý, điều hành quỹ đầu tư mạo hiểm. Chính phủ sẽ hướng dẫn tiêu chí xác định rủi ro được chấp nhận, quy trình đánh giá việc tuân thủ, cơ chế bảo vệ người thực hiện, người quản lý nhiệm vụ KHCN, ĐMST.

Về vấn đề trên, khi thảo luận tại Quốc hội, nhiều ý kiến lưu ý, phạm vi rủi ro được chấp nhận chỉ áp dụng cho nghiên cứu có tính đột phá, không lường trước được, không do cố ý hoặc thiếu trách nhiệm; không áp dụng với dự án gây ảnh hưởng đến môi trường hay sức khỏe cộng đồng; quy định chặt chẽ về điều kiện được hưởng cơ chế chấp nhận rủi ro. Dự án phải tuân thủ quy trình nghiêm ngặt, bảo đảm các bước thử nghiệm, đánh giá tác động theo tiêu chuẩn quốc gia hay quốc tế tùy theo bản chất, mục tiêu của từng dự án. Dự án phải có kế hoạch quản lý rủi ro và bao gồm phương án dự phòng bảo hiểm rủi ro hoặc cam kết bồi thường nếu vi phạm vì mục đích cá nhân hay trục lợi chính sách…

Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đã xác lập nguyên tắc chấp nhận rủi ro trong hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, gắn với biện pháp quản trị rủi ro phù hợp. Ảnh: Tiên Giang

Tạo thuận lợi trong đấu thầu, huy động nguồn lực đầu tư qua PPP

Thể chế hóa Nghị quyết 57-NQ/TW, những sửa đổi của Luật Đấu thầu, Luật PPP tại Luật sửa đổi, bổ sung 8 luật thuộc lĩnh vực đầu tư, tài chính được Quốc hội thông qua ngày 25/6/2025 cũng có nhiều chính sách ưu tiên, ưu đãi để hỗ trợ phát triển KHCN, ĐMST, chuyển đổi số, huy động tối đa nguồn lực đầu tư.

Tại Nghị quyết số 57-NQ/TW, Bộ Chính trị yêu cầu phải có cơ chế khuyến khích mua sắm công đối với các sản phẩm, hàng hóa là kết quả nghiên cứu khoa học do doanh nghiệp trong nước tạo ra để tháo gỡ các điểm nghẽn, rào cản, khuyến khích phát triển KHCN, ĐMST, chuyển đổi số quốc gia.

Thực tế các trung tâm ĐMST, doanh nghiệp, tổ chức KHCN hay trung tâm nghiên cứu và phát triển mới thành lập thường không đáp ứng các yêu cầu về năng lực, kinh nghiệm của hồ sơ mời thầu. Luật Đấu thầu sửa đổi bổ sung cơ chế ưu tiên, khuyến khích để thúc đẩy các tổ chức, doanh nghiệp nói trên tham gia vào quá trình đấu thầu theo hướng các đối tượng này được ưu tiên không phải đáp ứng về tư cách hợp lệ, hợp đồng tương tự, doanh thu…, từ đó tạo động lực để doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư, nghiên cứu và phát triển KHCN. Đồng thời bổ sung nhiều trường hợp được ưu đãi trong đấu thầu.

Luật bổ sung các quy định về cơ chế chỉ định thầu, đặt hàng, lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh, linh hoạt trong các lĩnh vực ưu tiên như KHCN, ĐMST, chuyển đổi số.

Nhằm tiếp tục hoàn thiện, nâng cao hơn nữa hiệu quả, chất lượng đấu thầu, tập trung vào việc làm chủ công nghệ mới, tránh lãng phí nguồn lực cho những công nghệ lạc hậu, ngoài việc cho phép quy định về xuất xứ của hàng hóa như hiện hành, Luật cho phép áp dụng phương pháp đánh giá hồ sơ dự thầu theo các tiêu chí kỹ thuật hoặc kết hợp giữa kỹ thuật và giá đối với các gói thầu trong lĩnh vực công nghệ cao, y tế, công nghệ chiến lược nhằm lựa chọn nhà thầu có điểm kỹ thuật cao nhất, phương pháp kỹ thuật tối ưu, đáp ứng yêu cầu thực hiện gói thầu.

Về thu hút nguồn lực đầu tư, Nghị quyết 57-NQ/TW yêu cầu nguồn lực xã hội trên 60%, vì thế cần có những quy định để bảo đảm khơi thông nguồn vốn xã hội.

Theo ý kiến từ một số doanh nghiệp, quy định về quy trình đấu thầu, chính sách ưu đãi, bảo đảm đầu tư, chia sẻ rủi ro tại Luật PPP hiện hành chưa phù hợp để khuyến khích các doanh nghiệp KHCN tham gia đầu tư. Trên thực tế, KHCN và ĐMST là lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro, mức độ thành công của dự án phụ thuộc nhiều vào các kết quả nghiên cứu khoa học cũng như khả năng thương mại hóa sản phẩm KHCN.

Luật PPP đã được sửa đổi với chính sách ưu đãi, bảo đảm rủi ro về doanh thu ưu việt hơn các lĩnh vực khác nhằm thúc đẩy sự tham gia của nhà đầu tư vào dự án phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia.

Trong đó, quy định quy trình ngắn gọn, đơn giản hơn để nhà đầu tư sẵn sàng tham gia đầu tư vào lĩnh vực này. Về phương pháp, tiêu chuẩn đánh giá hồ sơ dự thầu đối với nhà đầu tư là doanh nghiệp KHCN, ĐMST, cho phép nhà đầu tư không cần chứng minh khả năng thu xếp vốn chủ sở hữu và được sử dụng dự án, công trình do mình trực tiếp thực hiện mà công nghệ đã được đưa vào vận hành thử nghiệm thành công để chứng minh kinh nghiệm thực hiện dự án tương tự khi tham dự sơ tuyển, tham dự thầu.

Đặc biệt, đối với các dự án PPP trong lĩnh vực KHCN, quy định mới không yêu cầu nhà đầu tư chia sẻ phần tăng doanh thu trong 3 năm đầu sau thời điểm vận hành, kinh doanh; đồng thời, cho phép áp dụng mức chia sẻ 100% phần chênh lệch giảm giữa doanh thu thực tế và doanh thu trong phương án tài chính trong cùng khoảng thời gian nếu doanh thu thực tế thấp hơn. Đây là chính sách vượt trội để thúc đẩy hợp tác công tư trong lĩnh vực KHCN, nhằm đưa Nghị quyết số 57-NQ/TW vào cuộc sống.