Chủ động kiến tạo tương lai AI

Đội ngũ trí thức có vai trò tiên phong, dẫn dắt Việt Nam vươn lên mạnh mẽ, khẳng định vị thế trong kỷ nguyên của trí tuệ nhân tạo. Ảnh: Lê Tiên

Trong bối cảnh này, việc nhận thức đúng đắn về xu hướng công nghệ, chủ động nắm bắt và dẫn dắt sự thay đổi là hết sức cần thiết. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, xã hội, đặc biệt là tinh thần tiên phong, sáng tạo và khát vọng cống hiến của đội ngũ trí thức.

TS. Chử Đức Hoàng Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ

Xây dựng đội ngũ trí thức cho kỷ nguyên mới

Theo Goldman Sachs Economic Research, đầu tư toàn cầu vào công nghệ AI đang tăng lên nhanh chóng và dự kiến sẽ đạt 200 tỷ USD vào năm 2025. AI đang được ứng dụng rộng rãi trong các lĩnh vực then chốt như giáo dục (cá nhân hóa việc học, tự động hóa đánh giá), y tế (chẩn đoán hình ảnh, dự đoán bệnh, phát triển thuốc), nông nghiệp (dự báo thời tiết, tưới tiêu thông minh), công nghiệp (tự động hóa) và dịch vụ (cá nhân hóa trải nghiệm, chatbot).

Các cường quốc công nghệ như Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản và EU đang đầu tư mạnh mẽ cho nghiên cứu và ứng dụng AI, coi đây là công cụ đột phá để dẫn dắt nền kinh tế tri thức toàn cầu. Năm 2022, Chính phủ Mỹ chi 3 tỷ USD cho các dự án AI. Trung Quốc đặt mục tiêu dẫn đầu thế giới về AI vào năm 2030 với quy mô ngành công nghiệp 150 tỷ USD. EU kỳ vọng thu hút 20 tỷ euro mỗi năm cho AI trong thập kỷ tới.

Theo dự báo của Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN), thị trường AI Việt Nam dự kiến sẽ đạt ngưỡng 500 triệu USD vào năm 2025, phản ánh tiềm năng tăng trưởng đáng kể của lĩnh vực này. Hệ sinh thái khởi nghiệp số đang dần định hình với hơn 100 startup, nhiều đơn vị tập trung vào AI.

Tuy nhiên, thách thức trọng yếu hiện nay là nguồn nhân lực chất lượng cao tại nước ta còn hạn chế. Trong tổng số khoảng 50.000 người làm việc trong lĩnh vực AI, chỉ có 3.000 chuyên gia có trình độ từ thạc sĩ trở lên. Khoảng cách giữa nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn còn khá lớn khi chỉ 10% công trình nghiên cứu AI được chuyển hóa thành giải pháp thực tế. Những hạn chế này, cùng với kết cấu hạ tầng số và khung pháp lý chưa hoàn thiện, khiến Việt Nam đứng ở vị trí thứ 90/181 quốc gia về mức độ sẵn sàng cho AI trong năm 2022.

Nhận diện được những thách thức chiến lược trong kỷ nguyên AI, Bộ KH&CN đã chủ động xây dựng và trình Chính phủ "Chiến lược phát triển đội ngũ trí thức Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045". Chiến lược này cụ thể hóa Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24/11/2023 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII và Nghị quyết số 107/NQ-CP ngày 9/7/2024 của Chính phủ. Ngày 11/10/2024, Bộ KH&CN đã ban hành Quyết định số 2598/QĐ-BKHCN với những mục tiêu đột phá: Nâng cao năng lực nghiên cứu trọng điểm ngang tầm các nước tiên tiến; xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển đội ngũ trí thức; hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế chính sách đột phá; tăng cường kết nối quốc tế và thu hút nguồn lực trí tuệ từ cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài...

Vai trò tiên phong và dẫn dắt của đội ngũ trí thức trở nên đặc biệt quan trọng. Trí thức không chỉ cần chủ động nắm bắt xu thế, làm chủ công nghệ lõi, mà còn phải đề xuất những giải pháp sáng tạo phù hợp với bối cảnh Việt Nam. Sự kết hợp giữa nỗ lực của đội ngũ trí thức, định hướng chiến lược của Đảng và Nhà nước, cùng sự chung tay của toàn xã hội sẽ là động lực quan trọng giúp Việt Nam khẳng định vị thế trong kỷ nguyên số.

Sứ mệnh của đội ngũ trí thức trong kỷ nguyên AI

Trong cuộc gặp mặt 200 trí thức, nhà khoa học có nhiều thành tích, đóng góp trên toàn quốc tổ chức cuối năm ngoái tại Hà Nội, Tổng Bí thư Tô Lâm mong muốn, các trí thức, nhà khoa học phải là lực lượng nòng cốt, là những người có “phép thuật” để đưa Việt Nam đứng vào nhóm 3 nước dẫn đầu Đông Nam Á về nghiên cứu và phát triển AI; nhóm 50 nước đứng đầu thế giới về năng lực cạnh tranh số và chỉ số phát triển Chính phủ điện tử; tối thiểu có 5 doanh nghiệp công nghệ số ngang tầm các cường quốc công nghệ vào năm 2030.

Trong xu hướng thế giới đầu tư, phát triển AI như vũ bão, đội ngũ trí thức nước nhà cần đảm nhận những nhiệm vụ then chốt để đưa Việt Nam tiến dần vào kinh tế tri thức, đóng góp cho sự phát triển của đất nước đến năm 2030, 2045.

Thứ nhất, tiên phong xây dựng năng lực nghiên cứu AI, phát triển các nghiên cứu mũi nhọn, đặc biệt trong các lĩnh vực AI then chốt như xử lý ngôn ngữ tự nhiên cho tiếng Việt, học máy ứng dụng trong nông nghiệp thông minh và AI trong y tế. Thay vì dàn trải, cần ưu tiên những lĩnh vực mà Việt Nam có lợi thế cạnh tranh và nhu cầu cấp thiết.

Thứ hai, cần tư vấn chiến lược trong việc xây dựng hệ sinh thái AI quốc gia, tập trung vào 3 trụ cột: chính sách phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, cơ chế tài chính và ưu đãi thúc đẩy nghiên cứu - triển khai, khung pháp lý về đạo đức AI và bảo vệ dữ liệu. Đặc biệt quan trọng là việc tham vấn xây dựng các tiêu chuẩn kỹ thuật và quy tắc ứng xử trong phát triển AI có trách nhiệm.

Thứ ba, thúc đẩy chuyển giao công nghệ AI theo chuỗi giá trị, cụ thể là thúc đẩy mô hình hợp tác ba bên giữa viện nghiên cứu - doanh nghiệp - Nhà nước, trong đó trí thức đóng vai trò cầu nối. Ưu tiên phát triển các nền tảng AI mở (open-source) và bộ công cụ phát triển phù hợp với doanh nghiệp vừa và nhỏ. Đồng thời, cần thiết lập các trung tâm ươm tạo công nghệ AI để hỗ trợ quá trình thương mại hóa từ ý tưởng đến sản phẩm.

Thứ tư, kiến tạo văn hóa đổi mới sáng tạo trong thế hệ trẻ. Trí thức cần dẫn dắt việc đổi mới chương trình đào tạo theo hướng tích hợp AI và tư duy máy tính từ bậc phổ thông đến đại học. Xây dựng các không gian sáng tạo và phòng thí nghiệm mở cho thực hành. Quan trọng hơn, cần giáo dục đạo đức AI và trách nhiệm xã hội trong phát triển công nghệ để thế hệ trẻ phát triển AI vì lợi ích cộng đồng.

Thứ năm, mở rộng hợp tác quốc tế có trọng tâm, trong đó ưu tiên phát triển quan hệ đối tác chiến lược với các trung tâm nghiên cứu AI hàng đầu khu vực và thế giới, tập trung vào những lĩnh vực Việt Nam cần tiếp cận công nghệ cao. Xây dựng các chương trình trao đổi nghiên cứu sinh gắn với nhu cầu phát triển trong nước. Đồng thời, tận dụng mạng lưới chuyên gia người Việt toàn cầu để chuyển giao tri thức và công nghệ trong các lĩnh vực AI mũi nhọn.

Trên hành trình hiện thực hóa khát vọng trở thành một trung tâm đổi mới sáng tạo về AI trong khu vực vào năm 2030, tiên phong ứng dụng AI vào giải quyết các vấn đề phát triển đất nước và đóng góp trí tuệ cho những thách thức toàn cầu vào năm 2045, mỗi trí thức cần phát huy tài năng, trí tuệ, phẩm chất và đạo đức để cống hiến; chủ động hợp tác, tạo sức mạnh tổng hợp và tích cực đóng góp ý kiến để hoàn thiện thể chế, chính sách. Với truyền thống hiếu học, trọng dụng nhân tài và khát vọng vươn lên của dân tộc, tin tưởng rằng Việt Nam sẽ xây dựng thành công một đất nước hùng cường, thịnh vượng với một dân tộc thông tuệ, đổi mới sáng tạo và "sánh vai cùng các cường quốc năm châu".