|
| Nhà báo Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam |
Nội dung vẫn là “vua” nhưng công nghệ là “nữ hoàng” và chân kiềng thứ ba để báo chí vững chãi chính là sự sáng tạo. Chỉ có sáng tạo mới giúp báo chí đứng vững và chỉ khi có độc giả, khán thính giả thì báo chí chính thống mới có thể thực hiện tốt sứ mạng của mình là phục vụ Tổ quốc, phục vụ Nhân dân…
Suốt hành trình 100 năm đầu tiên, Báo chí Cách mạng Việt Nam luôn được đánh giá là lực lượng tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, đồng hành cùng sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, tại dấu mốc này, báo chí dường như đang phải đối diện với thách thức về cả công tác sáng tạo nội dung lẫn kinh doanh. Ông nhìn nhận như thế nào về những thách thức này?
Chưa bao giờ báo chí đối mặt với nhiều thách thức đồng thời có nhiều thuận lợi như ngày nay. Thách thức đến từ việc thay đổi thói quen “tiêu dùng” thông tin của người dân, từ sự cạnh tranh khốc liệt trong hoạt động sản xuất nội dung với sự tham gia của nhiều đơn vị và cá nhân, từ việc suy giảm nguồn thu quảng cáo, từ sự phát triển như vũ bão của công nghệ và cả khó khăn từ một hiện tượng chưa từng có đang lan rộng, đó là tình trạng né tránh tin tức (news avoidance) vì một bộ phận người dân không muốn tiếp nhận quá nhiều thông tin tiêu cực.
Thách thức còn đến từ việc niềm tin với báo chí đang giảm sút do chất lượng thông tin kém, có cả thông tin sai lệch, thậm chí đăng nhầm tin giả. Cuộc đua giành sự chú ý của người dùng với hy vọng có nguồn thu quảng cáo trên báo điện tử đã đẩy không ít cơ quan báo chí vào tình trạng “câu view”, khiến chất lượng nội dung thấp. Sự lệ thuộc quá nhiều vào các nền tảng mạng xã hội để có lượng truy cập khiến báo chí mất mối liên hệ trực tiếp với độc giả - một sai lầm mà báo chí đang phải trả giá nặng nề.
Nhìn từ thực tế Báo Nhân Dân, nơi ông đảm nhiệm vị trí Tổng biên tập, xin ông chia sẻ, cách nào để vượt qua những thách thức hiện hữu?
Chính sự đổi mới sáng tạo đã giúp một tờ báo chính thống và truyền thống tưởng chừng khó hấp dẫn như Báo Nhân Dân trở thành một hiện tượng xã hội với những đổi thay mạnh mẽ về nội dung và hình thức trên mọi nền tảng.
Kể từ dịp kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ, tiếp đó là 70 năm tiếp quản Thủ đô, 80 năm thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam trong năm 2024, cho đến những sự kiện lớn từ đầu năm 2025 đến nay, nhất là kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, 135 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, có một hình ảnh đã trở nên quen thuộc là hàng người dài cả kilômét xung quanh trụ sở Báo Nhân Dân ở Hà Nội để tham quan triển lãm và nhận phụ san đặc biệt, tương tác trên tờ báo in để tìm hiểu những câu chuyện lịch sử.
Dự án tranh panorama về Chiến thắng Điện Biên Phủ của Báo Nhân Dân đã được trao 2 giải thưởng quốc tế danh giá với lời nhận xét rằng: “Đây là thí dụ về đổi mới báo in tầm cỡ thế giới”. Nhiều phụ san của Báo Nhân Dân nhân các lễ kỷ niệm lớn của đất nước “gây bão” trên mạng xã hội với sức lan truyền chóng mặt, đặc biệt, phụ san dịp 30/4 vừa qua được phát hành tới nửa triệu bản mà không đáp ứng đủ nhu cầu. Những thành công đó dù còn khiêm tốn, nhưng cũng khẳng định một điều rằng độc giả, kể cả người trẻ, không hề quay lưng với báo chí chính thống. Nhưng độc giả, khán thính giả đang thay đổi thói quen, thay đổi nhu cầu, nên báo chí cũng phải thay đổi theo.
 |
Độc giả hân hoan nhận phụ san đặc biệt của Báo Nhân Dân dịp kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước |
Thói quen, nhu cầu tiếp nhận thông tin ngày càng gắn liền với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ. Đây vừa là “bạn đồng hành” vừa là “trở ngại” với phóng viên trong hoạt động tác nghiệp. Vậy đâu là giải pháp để công nghệ trở thành bạn đồng hành, thúc đẩy báo chí phát triển thay vì từng bước thay thế báo chí trong hoạt động truyền thông, thưa ông?
Thời nay trong bộn bề thách thức lại có những cơ hội vàng cho báo chí phát triển. Sự xuất hiện của công nghệ số đang ảnh hưởng trực tiếp đến sự vận hành, sản xuất và phân phối tin tức của các cơ quan báo chí. Chưa bao giờ các nhà báo có nhiều công cụ hỗ trợ như hiện nay, từ những thiết bị hiện đại, những phần mềm tối tân hỗ trợ công tác xuất bản, cho đến những ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) giúp cho công việc của người làm báo đơn giản hơn, không phải tốn công sức vào những việc tỉ mẩn, lặp đi lặp lại để dành nhiều thời gian cho sự sáng tạo.
AI không chỉ là cái máy viết bài. Các tòa báo hiện đại trên thế giới tận dụng AI để phân tích hành vi người đọc, từ đó gợi ý các bài báo phù hợp nhất với sở thích và hứng thú quan tâm của họ. AI còn được sử dụng để phát hiện tin nóng, tương tác với độc giả, kiểm duyệt comment, sản xuất video, giúp thẩm định sự chính xác của thông tin (fact-check). Thậm chí, Serenata de Amor, một nhóm tập hợp những người say mê công nghệ và nhà báo của Brazil còn sử dụng một robot tên là Rosie để theo dõi các khoản chi tiêu đáng ngờ của các nghị sĩ.
Trong kỷ nguyên số, công nghệ trở thành một phần quan trọng của báo chí, giúp ích nhiều cho báo chí từ khâu phát hiện đến lan tỏa thông tin. Nhưng, AI có thể hỗ trợ nhà báo đồng thời cũng có thể dẫn đến nội dung vi phạm đạo đức báo chí, định kiến, sai lệch. Vì thế, các nhà báo luôn cần kiểm tra nội dung trước khi phát hành bằng những phương pháp thẩm định đã tồn tại cả thế kỷ: Kiểm tra chéo các nguồn tin, so sánh các tài liệu và hoài nghi các phát hiện. Công nghệ càng phát triển, các nguyên tắc báo chí truyền thống càng phải được tuân thủ.
Công nghệ giúp báo chí hiểu rõ người dùng để cung cấp đúng nội dung mà họ cần, thậm chí cá nhân hóa trải nghiệm của độc giả, nhắm trúng đối tượng độc giả, khán thính giả. Công nghệ giúp thông tin lan tỏa tới mọi nơi trên trái đất, không còn giới hạn về địa lý hay thời gian, không còn rào cản về ngôn ngữ. Công nghệ cũng là chìa khóa để các cơ quan báo chí nhỏ có thể cạnh tranh sòng phẳng với cơ quan báo chí lớn. Thực tế cho thấy, đã có những tờ báo nhỏ ở địa phương chuyển đổi số hiệu quả và đạt được những thành quả vượt trội hơn cả các báo ở đô thị lớn.
Tuy nhiên, để tạo ra đột phá, tạo ra sự khác biệt cho mỗi ấn phẩm hay một cơ quan báo chí thì bên cạnh nội dung chất lượng và công nghệ tốt còn cần một chân kiềng nữa là đổi mới sáng tạo.
Không hẳn ai cũng sẵn sàng thích ứng với cái mới, chấp nhận rủi ro để kỳ vọng tạo đột phá. Làm cách nào để tạo động lực sáng tạo mạnh mẽ cho người làm báo, cho cả tổ chức, thưa ông?
Thực tế và tương lai tới đây sẽ cho thấy, chỉ có sáng tạo mới giúp cho báo chí phát triển được. Nhưng đừng nghĩ chỉ cần mỗi Tổng Biên tập sáng tạo. Trong một cơ quan báo chí, còn gì tuyệt vời hơn khi ngay cả nhân viên bình thường cũng có thể đóng góp những ý tưởng sáng tạo, thực hiện được ở quy mô rộng khắp.
Ai cũng có vùng “an toàn” của riêng mình. Có người sợ không dám thoát ra. Có người không có nhu cầu vì họ cho rằng cứ như hiện tại đã là tốt rồi. Thế nên, cần phải thúc đẩy, khuyến khích càng nhiều người trong bộ máy của tòa soạn thoát ra khỏi “vùng an toàn” càng tốt, để lan tỏa tinh thần sáng tạo.
Cũng đừng nghĩ mọi sáng tạo đưa ra là mọi người thích ngay. Sẽ có người thích, có người không, có người chưa hiểu. Nhưng, phải dám có những sáng tạo đột phá và một khi đó là những sáng tạo có giá trị thì phải nỗ lực, thuyết phục, trình bày cho mọi người hiểu. Bây giờ là thời buổi chấp nhận rủi ro để thử nghiệm. Sáng tạo có thể làm thay đổi mọi thứ chúng ta làm từ trước. Làm cái mới, có gặp khó khăn, trở ngại cũng là điều hết sức bình thường.
Hơn lúc nào hết, báo chí chính thống phải bước khỏi vùng an toàn để mạnh dạn đổi mới sáng tạo và đổi mới sáng tạo liên tục. Phải mạnh dạn thử nghiệm những điều mới mẻ, dám chấp nhận sai lầm, thậm chí cả thất bại, để tìm ra những cách làm mới, tạo ra những sản phẩm mới để chinh phục độc giả, khán thính giả, kéo họ trở lại với báo chí chính thống. Có độc giả, khán thính giả thì báo chí chính thống mới có thể thực hiện sứ mạng của mình là phục vụ Tổ quốc, phục vụ Nhân dân.
