|
| Hoạt động kiểm toán nhà nước đã phát huy vai trò trong bối cảnh cơ chế thực hiện dự án PPP chưa được minh bạch. Ảnh: Lê Tiên |
Sự kiểm soát của các cơ quan nhà nước đến đâu trong dự án PPP là vấn đề cần phải xem xét để vừa đảm bảo quản lý hiệu quả, vừa thu hút được nhà đầu tư tư nhân có chất lượng, tôn trọng quy luật cạnh tranh, quy luật thị trường.
Tại Hội thảo khoa học “Dự án PPP và vai trò của Kiểm toán Nhà nước” do Kiểm toán Nhà nước tổ chức sáng 3/3/2020, ông Nguyễn Văn Phúc, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, chia sẻ, sự ám ảnh và thiếu niềm tin từ thực tiễn thực hiện dự án BOT, BT thời gian qua dẫn đến nhiều luồng quan điểm cho rằng cần quản lý thật chặt, giám sát chặt dự án PPP.
Trong đó, phải phát huy vai trò của Kiểm toán Nhà nước, cả kiểm toán tài chính, tuân thủ và hoạt động, đặc biệt là kiểm toán lại chi phí trước khi quyết toán để tránh thất thoát tài sản nhà nước.
Thực tế, vai trò của Kiểm toán Nhà nước trong giai đoạn vừa qua đã giúp các tổ chức, cá nhân tuân thủ đúng pháp luật, đóng góp vào sự công khai, minh bạch của nền tài chính quốc gia. Tuy nhiên, các dự án PPP được kiểm toán thời gian qua thực chất là kiểm toán tài chính, có đặc điểm là tập trung vào các dự án lĩnh vực giao thông đầu tư theo hình thức hợp đồng BOT và được chỉ định thầu. Hầu như không có dự án BOT ngành điện được kiểm toán nhà nước. Nguyên nhân chủ yếu là hợp đồng BOT ngành điện thời gian qua có đặc thù là nhà đầu tư nước ngoài trúng thầu. Với nhà đầu tư nước ngoài, khi hợp đồng được ký kết, nhà đầu tư tự bỏ vốn để đầu tư dự án thì việc can thiệp sâu vào báo cáo tài chính của nhà đầu tư, tổng mức đầu tư của dự án sẽ vi phạm các hiệp định về đầu tư, không tôn trọng quyền tự do kinh doanh của nhà đầu tư, không tôn trọng các cam kết hợp đồng được ký giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư. Từ đó, có khả năng dẫn đến khởi kiện từ phía nhà đầu tư.
Ông Nguyễn Đăng Trương, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư nhận định, hoạt động kiểm toán nhà nước đã phát huy vai trò trong bối cảnh cơ chế thực hiện dự án PPP chưa được minh bạch. Tuy nhiên, khi hành lang pháp lý được quy định đồng bộ theo hướng tăng cường cạnh tranh, công khai thì việc tiếp tục áp dụng cách làm này cần được xem xét, hoàn thiện hơn. Và không chỉ nhà đầu tư nước ngoài, mà nhà đầu tư trong nước cũng đòi hỏi phía Nhà nước phải tôn trọng các cam kết của hợp đồng.
Bên cạnh đó, nhiều chuyên gia nhấn mạnh, để giải quyết được gốc rễ của vấn đề về đảm bảo tính công khai, minh bạch thông tin, hài hòa lợi ích của người dân, Nhà nước, nhà đầu tư, các nội dung chính sách phải được hoàn thiện đồng bộ (như công khai, lấy ý kiến người dân trong chuẩn bị dự án; chuẩn bị dự án, thẩm định dự án kỹ lưỡng; đẩy mạnh đấu thầu cạnh tranh, khu biệt trường hợp chỉ định thầu; công khai nội dung giá, phí dịch vụ trong hợp đồng; giám sát quá trình thực hiện hợp đồng của nhà đầu tư; trách nhiệm của các cơ quan; chế tài xử lý...), chứ không nằm ở việc mở rộng phạm vi kiểm toán (gồm cả phần sử dụng vốn công lẫn vốn tư).
Thông lệ quốc tế cho thấy, mặc dù mỗi nước áp dụng loại hình kiểm toán khác nhau, tại các giai đoạn khác nhau, nhưng đều hướng tới mục tiêu đảm bảo việc đầu tư theo phương thức PPP đạt hiệu quả. Ví dụ, Hàn Quốc chỉ kiểm toán phần của Nhà nước tham gia. Dù cách thức khác nhau, nhưng bài học thành công là phải tuân thủ nguyên tắc thị trường.
Tại một hội thảo khác, GS. Akash Deep - giảng viên cao cấp về chính sách công thuộc Đại học Harvard (Mỹ) chia sẻ, nhà nước phải biết muốn đạt được gì khi đầu tư theo phương thức PPP. Sẽ là sai lầm nếu như nhà nước chỉ quan tâm đến việc chặn tư nhân thu lời. Điều cần quan tâm hơn là chất lượng dịch vụ được cung cấp. PPP không phải là trò chơi có kẻ thắng người thua. Mục đích của nhà nước là có dịch vụ công xứng đáng với giá trị đồng tiền bỏ ra. Mục đích của khu vực tư nhân là thu lợi nhuận, nhưng vẫn đảm bảo cung cấp dịch vụ công theo hợp đồng. Cái cần mua của dự án PPP là dịch vụ được cung cấp. Do đó, thay vì kiểm toán chi phí mua tài sản, nên chuyển sang kiểm toán chất lượng dịch vụ, tiêu chuẩn đầu ra có đảm bảo như hợp đồng hay không.
