|
| Dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi) cho phép áp dụng chỉ định thầu đối với việc lựa chọn nhà thầu và nhà đầu tư thực hiện các dự án đầu tư xây dựng đường sắt. Ảnh: Nhã Chi |
Trong đó, việc phát triển dự án đường sắt đô thị theo mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng (TOD) lần đầu tiên được đề cập trong Luật, mở ra cơ hội huy động vốn lớn và khuyến khích sự tham gia của khu vực kinh tế tư nhân.
Khuyến khích sự tham gia của khu vực kinh tế tư nhân
Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan cho biết, việc sửa đổi Luật Đường sắt cần gắn với Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân nhằm khuyến khích, thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân vào phát triển hệ thống đường sắt hiện đại.
Cụ thể hoá tinh thần của Nghị quyết 68-NQ/TW, theo ông Lê Quang Huy - Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội - đại diện cơ quan thẩm tra của Quốc hội, Dự thảo Luật khuyến khích tổ chức, cá nhân tham gia đầu tư dự án đường sắt bằng nguồn vốn ngoài nhà nước theo quy định của pháp luật về đầu tư; các dự án đầu tư này được Nhà nước bảo đảm toàn bộ kinh phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Dự thảo Luật đã luật hoá 23 cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để tạo hành lang pháp lý mang tính đột phá cho phát triển đường sắt như: TOD; lập thiết kế kỹ thuật tổng thể (FEED) thay thế cho thiết kế cơ sở trong báo cáo nghiên cứu khả thi; không phải thi tuyển phương án kiến trúc; phát triển khoa học, công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực; phát triển công nghiệp và chuyển giao công nghệ…
Nhằm huy động nguồn lực và bố trí vốn đầu tư xây dựng đường sắt, Dự thảo Luật quy định giao Thủ tướng Chính phủ quyết định việc sử dụng đa dạng các nguồn vốn như: phát hành trái phiếu chính phủ, vốn hỗ trợ phát triển chính thức, vốn vay ưu đãi nước ngoài, nguồn tăng thu tiết kiệm chi… cho đầu tư phát triển các dự án đường sắt. Đồng thời, cho phép phát triển khai thác quỹ đất và giá trị tăng thêm từ đất vùng phụ cận ga đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị để tạo thêm nguồn vốn đầu tư trở lại cho phát triển đường sắt.
Dự thảo Luật cũng cho phép áp dụng chỉ định thầu đối với việc lựa chọn nhà thầu và nhà đầu tư thực hiện các dự án đầu tư xây dựng đường sắt, xây dựng tổ hợp công nghiệp và chuyển giao công nghệ đường sắt. Đối với trường hợp chỉ định thầu để thực hiện các gói thầu xây lắp, EPC, EC, EP, thì chủ đầu tư không phải áp dụng quy định về bảo đảm cạnh tranh trong đấu thầu đối với các nhà thầu tư vấn lập báo cáo nghiên cứu khả thi, thiết kế FEED, thiết kế kỹ thuật…
Để hấp dẫn nhà đầu tư tham gia, Dự thảo Luật đề xuất, các dự án đường sắt đô thị, dự án đường sắt đô thị theo mô hình TOD không phải thực hiện thủ tục lập, thẩm định, quyết định chủ trương đầu tư và các thủ tục khác có liên quan đến quyết định chủ trương đầu tư theo quy định của pháp luật có liên quan. UBND cấp tỉnh được quyết định điều chỉnh dự án trong trường hợp dự án phát sinh thay đổi về mục tiêu, địa điểm, vượt mức vốn đầu tư công của ngân sách cấp trên, vượt tổng mức đầu tư dự án so với nội dung tại quyết định đầu tư dự án và các trường hợp khác theo quy định của pháp luật về xây dựng…
Nhưng cần quy định rõ hơn
Việc luật hoá những cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để tạo hành lang pháp lý mang tính đột phá cho phát triển đường sắt nhận được sự quan tâm của nhiều doanh nghiệp tư nhân lớn với mong muốn chung tay phát triển các tuyến đường sắt - lĩnh vực đầu tư hạ tầng chủ lực của đất nước, trong đó có tuyến đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam theo phương thức PPP, từ đó góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tạo tiền đề quan trọng để đất nước bước vào kỷ nguyên mới.
Tại cuộc tọa đàm ngày 12/6/2025, PGS.TS Trần Chủng - Chủ tịch Hiệp hội Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam (VARSI) đề xuất dành riêng một chương quy định về đường sắt tốc độ cao, bởi đây là công trình đặc biệt, đòi hỏi yêu cầu khắt khe về kỹ thuật. Để khuyến khích đầu tư ngoài ngân sách nhà nước, Dự thảo cần phân định rõ nhà đầu tư tư nhân được tham gia vào công đoạn nào, đoạn tuyến trong dự án đường sắt cao tốc sắp triển khai.
Tán thành với điều khoản không cho phép nhà đầu tư chuyển nhượng dự án, vốn, tài sản hình thành sau đầu tư cho nhà đầu tư nước ngoài để bảo đảm yêu cầu quốc phòng, an ninh, song ông Trần Chủng băn khoăn về trường hợp nhà đầu tư trong nước nhưng có cổ đông nước ngoài, thậm chí cổ đông nước ngoài chi phối thì có được phép chuyển nhượng hay không? Dự thảo Luật cho phép chỉ định nhà đầu tư, nhưng trường hợp có nhiều nhà đầu tư tham gia thì tổ chức lựa chọn nhà đầu tư như thế nào?
Về phát triển đường sắt theo mô hình TOD, đại diện VARSI cho rằng, Dự thảo quy định quy hoạch đường sắt có giá trị thay thế, vượt trên các quy hoạch khác. Cơ chế này rất tốt nhưng cần có giải pháp để xử lý được tình trạng đầu cơ đất ở những vị trí có tiềm năng. Nếu không thì rất khó xử với nhà đầu tư trong tương lai.
Để phát triển theo mô hình TOD hiệu quả, ông Đặng Huy Đông - Viện trưởng Viện Nghiên cứu quy hoạch và phát triển cho rằng, có thể nghiên cứu theo mô hình của Singapore là nhà nước thuê doanh nghiệp tư nhân xây dựng, sau đó bàn giao lại cho nhà nước quản lý, huy động trái phiếu của người dân.
Chia sẻ kinh nghiệm quốc tế triển khai đường sắt cao tốc, Luật sư Lê Nết chỉ ra, một số nước có quy định nguyên tắc ưu tiên rõ rệt về quy hoạch cho ngành đường sắt như quy hoạch ngầm quyết định quy hoạch bên trên, quy hoạch giao thông quyết định quy hoạch đô thị... Mặt khác, theo Luật sư Lê Nết, Luật cũng cần định nghĩa rõ dự án đường sắt không và có TOD, phân biệt rõ dự án TOD là dự án đường sắt hay là dự án bất động sản, bởi mỗi dự án có đặc thù khác nhau.
