|
| Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh |
Định hình “phương thức sản xuất số”, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, quyết tâm phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất để đáp ứng yêu cầu thời đại trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Tầm nhìn chiến lược
Nếu phương thức sản xuất truyền thống chủ yếu dựa vào sức lao động thủ công, máy móc đơn giản và các công cụ không tự động hóa, thì phương thức sản xuất số có đặc trưng là tận dụng tối đa các công nghệ số như robot, máy móc tự động, phần mềm quản lý, trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT)... Nếu sản xuất truyền thống dựa vào kinh nghiệm và thông tin được thu thập một cách hạn chế, thì nền sản xuất số sẽ dựa trên dữ liệu được thu thập tự động từ nhiều nguồn, được phân tích để tối ưu hóa quy trình và đưa ra quyết định hợp thời cuộc…
Phương thức sản xuất số hay còn gọi là nền sản xuất thông minh đã được nhiều quốc gia áp dụng để nâng tầm phát triển kinh tế. Nước Đức tập trung vào tự động hóa và dữ liệu trong quy trình sản xuất; Hoa Kỳ phát triển các giải pháp sản xuất số như tự động hóa, trí tuệ nhân tạo; Nhật Bản nổi tiếng với việc tích hợp công nghệ số vào quy trình sản xuất…, mang đến những lợi ích vượt trội so với phương thức sản xuất truyền thống. Tại Việt Nam, trong bài viết dẫn dắt tầm nhìn chuyển đổi số, Tổng Bí thư Tô Lâm đã viết: “Chuyển đổi số không đơn thuần là việc ứng dụng công nghệ số vào các hoạt động kinh tế - xã hội, mà còn là quá trình xác lập một phương thức sản xuất mới tiên tiến, hiện đại - “phương thức sản xuất số”, trong đó đặc trưng của lực lượng sản xuất là sự kết hợp hài hòa giữa con người và trí tuệ nhân tạo; dữ liệu trở thành một tài nguyên, trở thành tư liệu sản xuất quan trọng; đồng thời, quan hệ sản xuất cũng có những biến đổi sâu sắc, đặc biệt là trong hình thức sở hữu và phân phối tư liệu sản xuất số...”. Người đứng đầu đất nước xác quyết mục tiêu xây dựng “phương thức sản xuất số” để thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng nhanh, bền vững, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia (Nghị quyết 57). Nghị quyết xác định quan điểm, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh.
Ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học công nghệ và Môi trường (KHCN&MT) của Quốc hội nhận định, Nghị quyết 57 là nghị quyết mang tầm vóc thời đại, thể hiện quyết tâm chính trị mạnh mẽ, có ý nghĩa chiến lược, cách mạng, tạo khí thế mới, xung lực mới để cùng chung tay góp sức đưa đất nước phát triển bứt phá, cùng thể hiện khát vọng hùng cường giàu mạnh, ý chí tự lực tự cường của dân tộc trong kỷ nguyên mới.
Theo Chủ nhiệm Ủy ban KHCN&MT, điểm nhấn quan trọng là Nghị quyết 57 khẳng định thể chế là điều kiện tiện quyết, phải đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, cần đi trước một bước, khẩn trương hoàn thiện nhằm khơi thông tháo gỡ điểm nghẽn để huy động, giải phóng nguồn lực của cả đất nước, dân tộc. Thể chế phải đi trước một bước và Nghị quyết yêu cầu phải khẩn trương hoàn thành cơ bản trong năm 2025.
Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến năm 2030, đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp vào tăng trưởng kinh tế ở mức trên 55%. Đến giai đoạn này, tăng trưởng do tăng trưởng vốn, do đầu tư không thể duy trì mà phải trên cơ sở cập nhật, hấp thụ công nghệ.
Ông Lê Quang Huy nhận định, nhiệm vụ hoàn thiện thể chế, thúc đẩy khoa học công nghệ cần rà soát, bổ sung, sửa đổi tất cả pháp luật có liên quan, không chỉ pháp luật liên quan trực tiếp đến khoa học công nghệ mà cả pháp luật về đầu tư, đầu tư công, mua sắm công, tài chính, tổ chức bộ máy… Đây là nhiệm vụ rất nặng nề, khối lượng công việc lớn, triển khai trong thời gian rất ngắn, phải đáp ứng yêu cầu rất cao về chất lượng mới tạo nên sự bứt phá. Ông cho rằng, để hoàn thiện hệ thống pháp luật, cần đánh giá, tổng kết thực thi pháp luật, tham khảo kinh nghiệm quốc tế, hoàn thiện các chế định về đầu tư mạo hiểm; cơ chế thí điểm, thử nghiệm có kiểm soát với những vấn đề mới; cần giải mã, làm rõ nội hàm, lượng hóa yêu cầu đưa thể chế thành lợi thế cạnh tranh... Yêu cầu này không chỉ hướng đến các con số hay các mức độ ưu đãi đầu tư, mà quan trọng hơn là một nền chính sách pháp luật ổn định, tạo niềm tin, tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp thực thi quyền chính đáng của mình, minh bạch, giảm chi phí tuân thủ, đi trước khuyến khích đầu tư các mô hình kinh doanh mới…
Hợp sức cho tương lai Việt Nam hiện đại, vươn tầm
Tháng 9/2024, Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050; Chương trình Phát triển nguồn nhân lực cho ngành công nghiệp bán dẫn đến năm 2030, định hướng đến năm 2050 chính thức được Thủ tướng Chính phủ ban hành, mở ra những kỳ vọng mới cho đất nước… Nếu như phát triển ngành công nghiệp bán dẫn là mục tiêu, là lựa chọn tinh hoa cho tương lai Việt Nam, thì trên bình diện phổ thông hơn, hành trình chuyển đổi số, thúc đẩy đổi mới sáng tạo mà Việt Nam kiên định thực hiện đang mang đến những thành quả, những “trái ngọt” rất đáng tự hào.
Năm 2024, Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới xếp chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam ở thứ hạng 44/133 quốc gia, nền kinh tế, tăng 2 bậc so với năm 2023. Trong đó, đầu vào đổi mới sáng tạo tăng 4 bậc so với năm 2023, từ vị trí 57 lên 53; đầu ra đổi mới sáng tạo tăng 4 bậc so với 2023, từ vị trí 40 lên 36. Báo cáo khảo sát Chính phủ điện tử năm 2024 của Liên hợp quốc ghi nhận, Việt Nam vươn lên vị trí thứ 71/193 quốc gia, tăng 15 bậc so với năm 2022. Đây là lần đầu tiên Việt Nam được xếp vào nhóm EGDI ở mức “Rất cao” và vươn lên vị trí xếp hạng cao nhất kể từ khi bắt đầu tham gia đánh giá EGDI của Liên hợp quốc năm 2003.
Năm 2020, Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương trình Chuyển đổi số quốc gia, đặt mục tiêu đến năm 2025 kinh tế số chiếm 20% GDP và đạt 30% GDP vào năm 2030. Năm 2021, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư ban hành Chương trình hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi số giai đoạn 2021-2025. Trong 4 năm vừa qua, Bộ Kế hoạch và Đầu tư tập trung vào phổ cập, nâng cao nhận thức về chuyển đổi số cho doanh nghiệp tại 63 tỉnh, thành phố trên cả nước. Không dừng ở việc chuyển đổi số đơn thuần, Bộ Kế hoạch và Đầu tư thúc đẩy xu hướng chuyển đổi số gắn với chuyển đổi xanh hướng tới nền kinh tế số bền vững. Đây cũng là một trong những định hướng mang tính chiến lược trong công tác xây dựng chính sách cũng như thiết kế triển khai các chương trình, dự án thí điểm mang tính dẫn dắt để định hướng cho doanh nghiệp. Theo đó, ngày càng nhiều doanh nghiệp chuyển biến rõ rệt trong nhận thức về sự cần thiết của chuyển đổi số. Nhiều doanh nghiệp đã bước vào giai đoạn số hóa dữ liệu, chuẩn hóa quy trình, ứng dụng công nghệ số và tiến tới sự chuyển đổi số ở phạm vi rộng và đồng bộ hơn…
Tiến trình chuyển đổi số tại Việt Nam đạt nhiều kết quả, nhưng trong đánh giá của các chuyên gia, năng suất lao động và chất lượng nguồn nhân lực còn có mặt hạn chế, chưa thực sự là động lực, là đột phá để phát triển kinh tế - xã hội. Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo vẫn chưa thực sự là động lực và nền tảng cho phát triển kinh tế - xã hội, cho tăng trưởng, tăng năng suất lao động…
Đánh giá về vai trò của khoa học công nghệ trong việc cải thiện thứ hạng phát triển của các quốc gia, ông Bùi Thế Duy, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết, theo Báo cáo phát triển thế giới năm 2024 của World Bank, từ năm 1990 đến nay chỉ có 34 quốc gia thành công trong việc thoát bẫy thu nhập trung bình để trở thành quốc gia có thu nhập cao, 108 quốc gia chưa thành công. Bài học thành công được rút ra là cần thực hiện 3 giai đoạn. Thứ nhất là thu hút đầu tư, đặc biệt là thu hút đầu tư nước ngoài, cập nhật công nghệ. Thứ hai là hấp thụ công nghệ. Thứ ba là nghiên cứu công nghệ mới, làm chủ công nghệ.
Ông Bùi Thế Duy cho biết, Nghị quyết 57 đặt mục tiêu đến năm 2030, đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp vào tăng trưởng kinh tế ở mức trên 55%. Đến giai đoạn này, tăng trưởng do tăng trưởng vốn, do đầu tư không thể duy trì mà phải trên cơ sở cập nhật, hấp thụ công nghệ.
Dẫn chứng bài học chưa thực sự thành công trong thoát bẫy thu nhập trung bình của Brazil khi bỏ qua giai đoạn 2, sau khi cập nhật công nghệ muốn nhảy thẳng đến nghiên cứu công nghệ mới, Thứ trưởng Bùi Thế Duy lưu ý, Việt Nam cũng có nguy cơ bỏ qua giai đoạn thứ hai. Từ bài học của các quốc gia không thành công, ông Bùi Thế Duy cho rằng, cái khó là có “thung lũng chết” mà chúng ta phải vượt qua, đó là trong giai đoạn hấp thụ công nghệ đầu tư, việc đầu tư dây chuyền sản xuất mới, nâng cao nguồn nhân lực, thay đổi quy trình sản xuất sẽ lỗ, chưa thu được kết quả ngay. Đây như một “cái hố” phải nhảy qua thì mới chuyển sang được giai đoạn phát triển. Nếu không cùng nhau vượt qua “cái hố”, sẽ không bước đến được giai đoạn thứ ba để vươn lên thu nhập cao.
Theo Thứ trưởng Bùi Thế Duy, bằng Nghị quyết 57, Bộ Chính trị khởi tạo một “cuộc cách mạng” để Chính phủ, người dân, doanh nghiệp cùng “nhảy qua” những khó khăn thách thức đang và sẽ phải đối mặt. Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 57 có nhiều giải pháp nhằm phát huy sức mạnh toàn dân, sức mạnh của cộng đồng doanh nghiệp cùng Chính phủ vượt thách thức, để chuyển đổi nền kinh tế từ hiện trạng thu nhập trung bình thấp lên thu nhập trung bình cao, và thu nhập cao.
Tại Hội nghị Chính phủ với địa phương ngày 8/1/2024, Thủ tướng Chính phủ nêu rõ một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong năm 2025 là tổ chức thực hiện có hiệu quả Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị. Việc triển khai đòi hỏi nguồn lực rất lớn, hành động quyết liệt với phương pháp, cách tiếp cận đúng. Đây sẽ là động lực mới, như "khoán 10" trong khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo, hiện thực hóa tầm nhìn kiến tạo phương thức sản xuất số cho nền kinh tế vươn tầm.
(*) Bài viết được xuất bản ngày 2/9/2024.
